Journalistiek en de plurale samenleving

Introductie op de jaarserie 2024

Wij worden omgeven door nieuws. ‘s Ochtends scrollen we door onze kranten, overdag bezoeken we een keer of tien de NOS-site en in de avond consumeren we een aantal praat- en actualiteitenprogramma’s of kijken we ritueel om 20.00 uur naar het journaal. Wij willen weten hoe het met de wereld gaat. En soms willen we de wereld voelen in onze angst, nieuwsgierigheid, verdriet. Nieuws is een manier van leven voor ons geworden.

We hebben voor de nieuwe jaarserie dit onderwerp gekozen, omdat het nieuws die werkelijkheid zelf beïnvloedt en onze manier van samenleven kwetsbaar lijkt te maken. In coronatijd liepen we rondjes door het bos op anderhalve meter afstand van de ander. Nu worden scholen en andere instituties geteisterd door nauwelijks goed te voeren debatten over Israël en Gaza omdat loyale achterbannen elk hun eigen nieuwsbronnen hebben. In verkiezingstijd werden we moe van partijen die bewust nieuws probeerden te maken om zo in de kiezersgunst te komen.

De effecten hiervan zijn verontrustend. De polarisatie in de maatschappij neemt toe. En de huidige samenstelling van de Tweede Kamer doet vermoeden dat velen vanuit een gevoel van angst en vervreemding hebben gestemd, en dat het nieuws daar een grote invloed op heeft gehad. Het fenomeen ‘zwevende kiezer’ is niet los te zien van de impact van nieuws.

Ooit was het de bedoeling dat journalistiek een bijdrage zou leveren aan een open, pluriforme samenleving. Een samenleving waarin verschillen bestaan en mogen bestaan, maar wel vanuit een besef van een gemeenschappelijke opdracht om ‘het huis van de samenleving’ voor alle bewoners leefbaar te laten zijn. Maar als bewoners elkaar niet meer groeten, zich niet meer gemeenschappelijk verantwoordelijk weten voor het huis, elkaar bestoken met eigen feitenvrije meningen, wat is dan de functie van de journalistiek?

In het openingsartikel van de jaarserie gaat Johan Snel, docent journalistiek, medewerker van Wapenveld en onlangs gepromoveerd op Abraham Kuyper als journalist, in op betrokken journalistiek. Vanzelfsprekend betrekt hij hierin zijn onderzoek. Kuyper was niet alleen journalist, hij ontwikkelde ook een verrassend actuele visie op het wezen van de journalistiek. Snel verbindt die visie met wat nu ‘betrokken journalistiek’ heet. Het antwoord op populistische en vastgelopen zogeheten objectieve journalistiek.

Vanuit deze inleiding en visie gaan we de komende nummers verder. Onderwerpen die dan aan bod zullen komen zijn onder meer de berichtgeving over corona als casus, de invloed van nieuwe media en ‘real-time nieuws’, het maken van nieuws.