Wapenveld

Abstract

Een van de grote catastrofes van onze tijd is de disbalans in de manier waarop onze twee hersenhelften met elkaar samenwerken. Dat beweert de Britse filosoof en psychiater Iain McGilchrist in zijn boek The Master and his Emissary. Deze ontwikkeling zorgt ervoor dat onze levenservaring radicaal anders wordt en begint te lijken op die van een schizofrene patiënt. In een fascinerende synthese van neuropsychiatrie en filosofie onderbouwt McGilchrist zorgvuldig dat deze disbalans tussen onze hersenhelften heeft geleid tot een toenemend mechanistisch, gefragmenteerd en gedecontextualiseerd wereldbeeld. De boude these van McGilchrist heeft een warme ontvangst gekregen in de Angelsaksische wereld, mede vanwege de sterke cultuurkritiek die eruit spreekt. Een introductie op zijn werk.

Met welke aandacht we de wereld tegemoet treden bepaalt in grote mate hoe we de wereld ervaren. In het dagelijkse taalgebruik wordt er bijvoorbeeld regelmatig onderscheid gemaakt tussen hoofd en hart. Je moet niet met je hoofd, maar met je hart luisteren, je hart openstellen om iets echt te kunnen zien, met je hart geloven, enzovoort. Meerdere grote denkers hebben intuïtief aangevoeld dat er verschillende modi in de menselijke psyche bestaan. Nietzsches Apollo en Dionysius en Schelers Drang en Geist zijn slechts enkele voorbeelden hiervan. Meer recentelijk heeft filosoof en psychiater Iain McGilchrist betoogd dat er ook daadwerkelijk een neurologische basis aan deze twee verschillende aandachtswijzen ten grondslag ligt. Elke hersenhelft correspondeert namelijk met een eigen aandachtswijze en constitueert zo zijn eigen fenomenologie (directe bewustzijnservaring).

In zijn hoofdwerk The Master and His Emissary, een mozaïek van neurowetenschappen, psychiatrie, geschiedenis en filosofie, ontrafelt McGilchrist het geheim van deze hemisferische lateralisatie, de asymmetrie tussen beide hersenhelften.[1] De linker ervaart de wereld als vertrouwd en bekend, statisch, expliciet en te reduceren in algemene concepten die onder te verdelen zijn in duidelijke categorieën. De rechter heeft een brede blik, is nauw verbonden met onze emoties en ons lichaam en ziet de wereld als fris, uniek, ongrijpbaar en dynamisch. Beide hersenhelften houden elkaar als een soort yin en yang in balans, waarbij de rechterhelft het uiteindelijk voor het zeggen heeft. Deze balans is echter precair en is in de Westerse wereld in de afgelopen eeuwen ontwricht: onze linker hersenhelft heeft de troon van de rechter hersenhelft overgenomen en heeft ons leren wennen aan een gefragmenteerde en mechanistische wereld die maar een halve waarheid vertelt. Om het in populaire termen te gieten: het hoofd overheerst, we kunnen niet meer bij ons hart. We zitten gevangen in een gesloten wereld waarbij ontsnappingsroutes als kunst, natuur en religie in toenemende mate zijn geblokkeerd, met grote rampen tot gevolg.